Cando souben que a Real Academia Galega lle ía dedicar o Día das Letras Galegas de 2019 a don Antonio Fraguas, alegreime e sorprendinme.
Alegreime, porque calquera cousa boa (en vida ou agora na lembranza) que lle aconteza a don Antonio é para min motivo de satisfacción como se se tratase de alguén da miña familia. Sorpresa porque se lle honra na Festa das Letras. Ata que cavilei que era necesario e xusto que así fose.
San Fraguas
Pero o primeiro que se me ocorreu foi que don Antonio podía ser honrado como etnógrafo, historiador, galeguista, profesor… e incluso, por bo home, como santo laico a incluír no santoral da nosa devoción nun engadido pequeno (pequeno polo número de santos a incluír) para todos os días rezarlle en silencio unha oración “dos fieis” como acción de grazas polos favores recibidos.
Trinta anos máis outros trinta
Traballando neste libriño sobre OS NOVE ANOS DE FRAGUAS EN LUGO, chamoume a atención que índose da cidade no ano 1959, os seus alumnos lle rendisen homenaxe e se lle dese o seu nome a unha rúa TRINTA ANOS DESPOIS, e TRINTA ANOS DESPOIS deses primeiros trinta anos (ben é verdade que coa espoleta de serlle dedicado o Día das Letras Galegas), se organicen diversas actividades e se publique este libro na súa lembranza.
Como as casualidades rara vez existen nas relacións humanas, teremos que pensar que a figura de don Antonio é das que non pasan, senón que é intemporal, e que o seu maxisterio foi, en verdade, maxistral.
E este 2019 é o ano de Fraguas, o ano en que toda Galicia saberá de Fraguas; o ano no que todos os que tivemos a honra de coñecelo temos a oportunidade de mirar atrás e lembrar ao patriarca que nos abriu portas, que nos ensinou a andar, que nos deu exemplo de como hai que ser, que nos fixo ver que Galicia, inmensa, antiga, señorial, feminina, sabia, sufridora… podía estar representada diante de nós –como o mellor exemplo de persoa con “sentidiño”, o noso sentido esencial- por un home sabio, que por sabio era xusto, paciente, entregado, bo.
O meu Fraguas
Comezando polo final, direi que cando a produtora de vídeo Ophiusa confeccionou o vídeo O INMENSO DON RAMÓN (Don Ramón Otero Pedrayo), co gallo de serlle dedicado o Día das Letras Galegas ao polígrafo ourensán, acudimos ao seu domicilio compostelano da rúa Montero Ríos, a gravarlle a súa participación no vídeo, pola devoción cara a figura de Don Ramón e polo coñecemento e relación con aquel inmenso galego ao que Galicia honraba do xeito máis destacado.
Acompañado da súa dona, recibiunos na casa, e cando eliximos o lugar para a gravación, ensinounos orgulloso e á vez humilde os numerosos obxectos que había na casa, moi especialmente todo tipo de cerámicas de Sargadelos, indicando: “Miren… miren todo o que aquí hai. E nada foi comprado, senón que son todos agasallos de xente á que nunca agradecería abondo as súas atencións…”
Un ano antes, en 1987, tamén polo medio a produtora de vídeo Ophiusa, cando afrontamos a produción de “COMPOSTELA, CAPITAL DE OCCIDENTE”, acudín ao xa amigo a pedirlle non só axuda senón, como máxima autoridade en Compostela, que fose asesor-supervisor daquela produción desde o primeiro momento, comezando polo guión e a súa estrutura, responsabilidade que aceptou de inmediato, mesmo coa ledicia e a sorpresa de introducirse nun campo novo no que se mergullou plenamente. Seguiu o proceso da produción, asistiu á presentación oficial en Santiago, e todos quedamos moi contentos coa experiencia. O vídeo (Expte. 30.009 - Ministerio de Cultura), aínda en comercialización en Compostela trinta e dous anos despois, ten versións en castelán, galego, inglés, alemán e italiano. E foi declarado polo Ministerio de Comercio e Turismo “DE INTERÉS TURÍSTICO NACIONAL” (naturalmente, grazas a don Antonio Fraguas).
Compostela, Capital de Occidente
E un ano antes (doume conta agora que se produciu esa cadencia), estando eu no concello de Lugo á fronte do Gabinete da Alcaldía (pomposamente chamado Staff da Presidencia), quixemos facer homenaxe a Fole dedicándolle a Semana Bibliográfica das Lenguas Ibéricas, facéndoo Fillo Predilecto, editando unha medalla de Sargadelos… e confeccionando un libro titulado OS ESCRITORES LUCENSES ARREDOR DE FOLE, no que participamos noventa escritores, “foleanos” todos, porque don Ánxel tiña a virtude de ser tan especial que a todos os que participamos naquel libro tíñanos conquistados desde sempre.
Falei con Fraguas por consideralo un escritor lucense, con todas as licencias que sexan precisas, e se se sorprendeu nada me dixo, aceptando de inmediato e enviando o traballo que se menciona noutro lugar deste libro. Como daquela non había correos electrónicos, o orixinal tivo que ser “físico”, e andará por algún lugar do meu anárquico arquivo e aparecerá, se cadra, dentro doutros trinta anos.
E non sigo progresando inversamente no tempo na miña relación con don Antonio, pero si direi que Marcial González Vigo e máis eu lle gravamos intervencións radiofónicas para o programa de radio “MEDIO CENTO DE GALEGOS E ROSALÍA”, que levou o Premio Nacional de Radio Rosalía de Castro, e se editou en libro co mesmo título, reproducíndose portada e “ficha” de don Antonio tamén neste libro.
Medio cento de galegos e Rosalía
Fixación por Fraguas
Eu tiña fixación por Fraguas, como descubro tiñan todos os exalumnos cos que falei, que neste libro se recollen, tanto dos compañeiros redactores Paco Martín e Xulián Parga como dos que figuran logo desta modesta aportación, fixación (devoción, admiración, agarimo…) que naceu en xuño de 1957, cando acudín –con dez anos- a examinarme para o ingreso de bacharelato no daquela Instituto Masculino de Lugo.
Viña de Vilalba, onde por non haber instituto estudabamos na privada Academia Santa María, tendo que vir examinarnos por libre ao Instituto de Lugo.
Saiamos da escola primaria, privada, no meu caso a Escola de Dona Amelia, bondadosa mestra que atendía medio cento de alumnos con santa dedicación e paciencia.
Afeitos a un trato case maternal, aínda lembro –e hai sesenta e dous anos- o tremendo impacto de entrar nun salón do Instituto onde uns señores moi maiores, moi serios, ían decidir (salvación ou condenación) sobre o noso inmediato futuro. Sobre o noso futuro de estudiantes, sobre o creto diante das nosas familias, sobre a sona en todo o pobo de Vilalba, xa que un suspenso podía significar o ostracismo de por vida.
Eu de pé, eles nunhas monumentais cadeiras. E un comezou a preguntar:
– “Y usted, ¿como se llama?”
– “Yo me llamo Julio”.
– “Bueno, hombre, bueno… Y en casa, ¿cómo le llaman?”
– “Me llaman Julito”.
– “ Y si le hablan en gallego, ¿cómo le llamarían?”
– “Juliño” (No galego que se falaba daquela aínda non chegaramos a eliminar a J)”.
E así fomos, dunha noutra, preguntándome se Vilalba tiña río, se como se chamaba este, se había montes moi altos, se eramos moitos na vila… E eu pensando que estaba tardando moito en comezar o exame, que non podía ser que aquel señor tan importante se abaixase a falar comigo de cousas que non lle ían nin lle viñan… E aprobei o tremendo examen de ingreso no Instituto por contestar as preguntas daquel señor tan serio en apariencia que, con todo, sorría sen parar.
Logo souben que se chamaba Antonio Fraguas. Aínda non ousaba falar galego na aula, e non me extraña. Para algúns, seguro que aínda seguía a ser perigoso. Para min, foi unha bendición.
Moitos anos despois deille as grazas. Xa tiñamos unha certa confianza cando lle confesei:
– “Non se imaxina, don Antonio, o agradecido que lle estou desde hai moitísimos anos”.
– “ E logo, que lle fixen?”
– “Pois no Instituto en Lugo…” (E conteille o acontecido no meu examen de ingreso).
– “Pois non hai motivo de agradecer nada… Eso facíallo a todos os rapaciños que chegaban dos pobos e aldeas porque, claro, chegar alí e poñerse diante duns señores tan serios, en cadeiras tan altas e detrás dunha mesa, tiña que impoñerlles moitísimo, e había que darlles facilidades”.
A miña devoción por Fraguas non mermou nada por esta resposta, senón que mesmo medrou polo talante xeneroso dun home de ben, sabio, consciente do seu papel social, que se abaixaba para que os máis pequenos puidesemos subir na nosa consideración e na dos que estaban arredor de nós.
Semper vivas, profesor/amigo, entrañable e humilde, nas nosas accións de grazas!
Inauguración da rúa Antón Fraguas
