“Eu non fixen máis que cumplir cunha obriga. A obriga de ensinar, principalmente de ensinar a aprender e de fortalecer a personalidade”
A Real Academia Galega co seu acordo de elixir o ano que andamos como Ano Fraguas, “un dos grandes da literatura galega ao que aínda non se lle tiña dedicado un Día das Letras” (Díaz Fierros), condúcenos a lembranzas, máis que admirativas, de tempos idos moi importantes na nosa preparación para a vida e, polo tanto, dalgún daqueles homes cuxa traxectoria vital foi de ininterrumpida xenerosidade docente, agasallando a cotío saberes e sensibilidade.
Naquel ano de 1950, falecían Castelao e Casares Quiroga, e fundábase a Editorial Galaxia, acontecementos censurados pola “autoridad competente” da época. No Instituto Masculino de Enseñanza Media de Lugo, tal era a denominación entón, mudábamos de Casa pasando da rúa de S. Marcos a estrear edificio no Paseo dos Tilos, cara ao Parque.
E, tamén estreando cátedra, para a disciplina de Xeografía e Historia, recibiamos a un señor que, segundo se contaba ás escuras e en voz baixa, viña a Lugo “rehabilitado” na súa profesión logo de ter padecido depuración por ideas “revolucionarias”. Endexamáis lle escoitamos manifestación algunha, nin sequera de resentimento, polas humillacións sufridas pola súa condición de galego comprometido.
Chamábase D. Antonio Fraguas. No primeiro día, preséntasenos dicindo que na aula os alumnos eramos os importantes. Nunca tal cousa escoitaramos. E mesmo nos di que ven a “ensinarnos a aprender”. Todo en expresión didáctica, seria e sumamente respectuosa, que nada tiña que ver co medo que sentiamos pola maioría dos seus compañeiros de claustro. Non lle fixo falta levantar a voz nin esixir respecto, xa que as primeiras verbas non foron senón de consideración para os discentes e de interese por nos facer partícipes dos seus saberes. Advertíase a “auctoritas”, e non a “potestas” .
A tediosa Historia explicada por este profesor, era outra cousa. Os reinados, os conflitos internos de palacio, os escarceos pasionais, as guerras, eránnos narrados segundo a propia historia pero cunha retórica abondosa de anécdotas que facía das clases un “divertimento” pedagóxico e, polo tanto, de asistencia favorita.
Cando “tocaba” Xeografía, a amenidade de seu tomaba forma descritiva, mesmo paisaxística, nomeadamente cando atinxía á deste país, que el coñecía palmo a palmo desde Porta Do Home ata Estaca de Bares, ou a historia desde Monterrey ata a Frouseira.
Segundo na época cando ensinaba Historia, ou no lugar cando Xeografía, non deixaba de se referir á Arte pois son evidentes as particularidades e influencias históricas e xeográficas nas diversas manifestacións artísticas. Desde o Neolítico e a súa arte megalítica ata o século XIX, D. Antonio explicábanos polo miúdo as formas, os significados e características cadansúas. A xenerosidade e exemplar condición de mestre que lle era propia, levábao a nos agasallar o seu tempo non lectivo, departindo a pé dos castros, mámoas, cruceiros, igrexas, museos ou calquera tipo de revelación cultural, convidándonos a admirar a obra dos nosos antergos e a coñecer a vida que nos precedeu, mesturando a historia -arte, lendas, folclore, costumes- coa xeografía –montes, ríos, veigas, vales- que tiñamos á vista.
Aparecía tamén aquí o semblante amable do goce vocacional contaxiando sensibilidade. E a súa locuacidade amena e erudita, sempre didáctica, inducía a unha conversa partillada que se convertía nun ricaz exercicio pedagóxico.
“Díme algo, que o esquecerei. Ensíname algo, que o recordarei. Faime participe de algo, que o entenderei”. (Confucio). Con esta habilidade docente procuraba complicidade no coñecemento. Mesmo no amor pola Terra, para evitar aquilo de “non se ama o que non se coñece”. Cumpría así o que el gustaba de gabar de quen fora o seu mestre, Sobrino Buhigas, da Institución Libre de Enseñanza: “pasar do memorismo ao estudio práctico”.
Antón Fraguas e Xulián Parga, na Casa de Rosalía, en Padrón (1984), despois de que o entrañable profesor recibise o “Pedrón de Ouro”
Ata aquí viñemos facendo mención ao D. Antonio Fraguas, Mestre. E teño para min que puido gozar en vida do afecto respectuoso e gran recoñecemento dos que fomos os seus alumnos, polo seu labor de ensinante que el exercía con verdadeiro entusiasmo. Intentamos corresponder a aquel fervor, cumprindo así coa recomendación do ilustre pedagogo Giner de los Ríos, quen demandaba que “o maxisterio ten que se realizar con grande paixón, pero a sociedade ten que o recoñecer mesmo con grande paixón”.
Ademais deste importante labor de maxisterio vocacional foron moitos os campos que sementou e cultivou, e igualmente serán moitos os estudosos que investiguen sobre a inxente obra do señor da Insuela. Ten significados traballos de divulgación en eidos moi diversos, polo que intelectuais e académicos pescudarán na abondosa bibliografía do polígrafo Fraguas e teremos ocasión de nos enriquecer co coñecemento do seu múltiple legado. O amor á Natureza reflíctese no título do discurso de ingreso na RAG: “Roseiras e paxariños nas cantigas dun serán”. Velaquí, a flor e o paxaro, segundo el ten afirmado, dúas das súas grandes paixóns.
Por riba de todas estas consideracións, gardamos a lembranza dun mestre de vocación auténtica, cercano, galego de conviccións profundas, dos bos e xenerosos. Foi un privilexio o beneficio da súa teima por nos “ensinar a aprender”, froito do seu retorno, e particular “Decíamos ayer “.
El Correo Gallego, 31 xaneiro 1992
Cinco cartas de Antonio Fraguas a Xulián Parga
Noutro lugar deste libro figura a carta de 28-5-1986, remitida polo profesor Fraguas a Xulián Parga diante da nova de que os seus antigos alumnos acordaran solicitar do Concello de Lugo que se dese o seu nome a unha rúa da capital lucense.
De entre as garimosas cartas que Fraguas escribiu ao seu antigo e benquerido alumno, escollemos cinco para reproducir nesta homenaxe literaria ao benemérito profesor, co gallo de térselle dedicado este 2019 o “Día das Letras Galegas”:
31 outubro 1989. Despois da homenaxe: “O meu corazón latexou sempre por Lugo” e “…eu non teño con que pagar”
1 marzo 1990. Agradecendo o agasallo do busto e comentando os achados arqueolóxicos na cidade de Lugo.
10 agosto 1991. (Falando do pasamento de Ramón Piñeiro, familiar de Xulián Parga) “moi garimosa aperta de iste cativo mestre que moito che quer”
30 abril 1996. Dando novas da volta ao traballo despois do pasamento da súa dona
16 xaneiro 1997. “Media alma miña está perennemente en Lugo”
Desde a esquerda: Fraguas, Paco Martín, Antonio Hervera, Jesús Ceide e Roberto Fernández
