Don Antonio Fraguas, máis ca profesor, moi querido por todos, foi un compañeiro e amigo. Levábanos de visita ós castros para “in situ” ver restos prehistóricos que alí había. As súas clases eran moi amenas e cando terminaban, desexabamos volver a ter a seguinte. Tanto influiu en min que, despois, a Xeografia e a Historia foron referentes nos meus posteriores estudos na Escola de Maxisterio de Lugo.
O de 1950 foi un ano especial para a miña promoción do antigo Instituto Masculino da rúa de san Marcos, onde se cursaban os sete anos de bacharelato que nos permitían, mediante a sonada reválida de Santiago, obter o acceso directo para cursar estudos universitarios. Por un lado, e sendo os maiores do Instituto, tocounos o traslado á zona do parque e inauguramos o novo Instituto da Avenida Rodríguez Mourelo. Por outro, e sen ser moi conscientes do que posteriormente supoñería para nós, tiñamos novo profesor de historia, don Antonio Fraguas Fraguas.
Eramos a primeira promoción de alumnos (1950- 1956) que empezou os seus estudos no Instituto Lucus Augusti, os últimos en examinarnos de ingreso no vello, situado entón nun lateral do pazo de San Marcos.
Para aqueles rapaces, todo era unha novidade. Non tiñamos idea de como ía ser aquel novo episodio da nosa vida, non sabíamos como serían os nosos estudos nin como serían os nosos profesores, e ademais estreabamos un novo edificio. Por non coñecer, non nos coñeciamos entre nós.
D. Antonio, un home de pé, ensinounos a sentirnos orgullosos da nosa aldea, da nosa cidade, do noso Instituto, dos nosos profesores: “Nós non somos máis ca ninguén, pero tampouco menos”.
Nos sete anos que nos deu clase, só o vimos unha vez sentado. O día que se sentou a comer connosco. Foi cando nos contou aquela anécdota: “No circo romano un cristiano condenado a ser comido polas feras, achégase a elas e advírtelles ao oído: aquí é costume obrigada dicir un discurso despois de comer. Ante o cal os tigres e leóns prefiren agachar a cabeza e retíranse con fame”.
Fun alumno do Instituto Nacional de Ensino Medio de Lugo (Masculino) desde a data do exame de ingreso (1.06.1950) ata o exame de grao superior para a obtención do título de Bacharelato (11.06.1956). Polo tanto, formo parte da “promoción Instituto Masculino 1950/1956”.
Coñecino a comezo dos anos 50 do pasado século. Sendo alumno do Colexio Fingoi, onde en primeiro de bacharelato a Xeografía e Historia dábaa don Ricardo Carballo Calero, ao non estar recoñecido este colexio tiven que examinarme en maio por libre no Instituto de Lugo.
O recordo de don Antonio Fraguas mantense inesquecible na miña memoria. Foi un dos meus profesores predilectos do bacharelato no Instituto Masculino de Enseñanza Media, hoxe Instituto de Educación Secundaria (IES). Pertenzo á promoción do ano 1953, cando os estudos remataban, tras sete cursos, coas probas do chamado Examen de Estado na universidade compostelana. A miña promoción tivo a sorte e a honra de recibir unha boa formación, impartida por un profesorado excepcional.
Eu son un dos rapaces de Lugo que fixemos o bacherelato no Plan de 1958, e tiven o privilexio compartido de ser alumno de don Antón Fraguas, en dúas etapas. Primeiro, o profesor Fraguas, xunto co temible don Ramón Olano e don Germán Alonso, formaban o tribunal do exame de ingreso. Dou fe de que si non fora pola bondade de don Antón Fraguas, a maioría de nós, dados os disparates que largamos, non houberamos pasado a proba. Aínda vexo o seu sorriso cando nos correxía amigable, de feito que comprendía o noso nerviosismo e suplía a nosa burremia coa súa bondade.
Fun alumno de don Antonio nos inicios dos anos 50. Polo menos en dous ou tres cursos. E de todos aqueles magníficos profesores que tiven no Masculino, foi un dos que, fóra da súa asignatura, me deu leccións que me marcaron. Unha delas, a do respecto mutuo que se deben as persoas.
Case me temblaban as pernas cando por primeira vez oín que me trataba de vostede: “Rivera, suba a dar la lección”. Sentada esa base de respecto hacia min, que outra alternativa tiña eu que a de responder da mesma maneira con el, e con todos os que eran como el?
Conservo o libro de calificación escolar do Bacharelato, cursado no Instituto Nacional de Ensino Medio de Lugo entre os anos 1948 e 1954; posteriormente, o preuniversitario en 1955. Ábroo, e observo a sinatura de don Antonio Fraguas, como secretario do tribunal calificador nos anos 1952 e 1953.
As lembranzas que me trae este profesor de Xeografía e Historia, son principalmente de dous tipos:
Don Antonio Fraguas, un novo xeito Chega a Lugo Don Antonio no ano 1950 ao novo Instituto, entón Masculino de Enseñanza Media, recentemente estreado, e trae un novo xeito de comportarse no seu trato persoal e didáctico co alumno. El móstranos a Xeografía e cóntanos a Historia. Pregúntanos de onde somos: de Lugo, da provincia ou de fóra, e do lugar que lle contestamos danos cumprida información do río, santuario, feira, romaría, castro ou mámoa. Ofrécese a acompañarnos camiñando a visitar castros e mámoas dos concellos a carón da cidade.
Don Antonio Fraguas foi un dos mellores profesores que tiven. Levaba a clase de xeito extraordinario, como se contase un conto. Parecía británico pola flema, cunha retranca galega inmensa, porque sempre levou Galicia no corazón. Notábase que era galeguista, pero nunca nos falou de política.
Tiven o privilexio de ter como Profesor a D. Antonio Fraguas unicamente un curso, no ano académico 1952 -53, na materia de historia. Do acontecido naquel tempo non tiña reflexionado ata que pasou certo tempo, e topeime con outro tipo de “ensino” case nas antípodas do modelo do Profesor Fraguas.
Rememorando aqueles días, cheguei ao resume do título sobre a figura do noso profesor que máis semellaba un “paisano” dun pobo que todo un Catedrático; este sabio galeguista que nos tocou en sorte para min foi: un humilde patrón e un docto amigo.
Era xuño do ano 1954. Presentábame por primeira vez diante dun tribunal, o correspondente ás probas de ingreso no Instituto Masculino de Lugo.
O noso plan de estudos no Instituto comprendía sete anos con exame de Estado na Universidade. A súa chegada como Catedrático de Xeografía e Historia coincidiu co quinto curso, e a inauguración do novo edificio do Instituto na Avenida de Rodríguez Mourelo. Tivémolo, polo tanto, de profesor, tres cursos completos.
Eu tiven a honra de ser o seu alumno nos anos finais de bacharelato, no Instituto de Lugo, e lémbroo co inmenso afecto que merecía este home bo e humilde, que levaba Galicia no seu corazón.
Lembro, como unha mostra da súa sinxeleza, que á saída dunha clase neste Instituto, cando don Antón percorría un pasillo do centro, absorto na lectura dun libro, varios alumnos acudimos solícitos a advertilo de que estaba barrendo o chan coa gabardina, porque tan só puxera unha manga. Tras decatarse do despiste, repondeu inxenuamente: “¡Bah!,¡A probe, nin para eso vale!”.
Coñecín ao profesor don Antonio Fraguas en 1956-58, cando eu era un rapaciño que cursaba os dous primeiros anos de Bacharelato no Instituto Masculino de Lugo, e el meu profesor de Xeografía como catedrático desa materia. Anos despois, xa en Compostela, volvín ser alumno seu na Facultade de Filosofía e Letras no curso 1967-68.
Quero ser obxectivo, cousa ben doada tratándose de don Antonio; para min, sempre, e para sempre, Antón, o Polifacético: antropólogo, historiador, escritor, etnógrafo, etc., etc. ¡O “Espasa” galego! A todo isto, que apelidos, tan ben herdados e tan ben tratados, auténticos e merecidos carteis do seu escudo persoal e familiar.
